Wykorzystanie wizerunku zgodnie z prawem. Jakie warunki musisz spełnić?

W dobie social mediów i Internetu kwestie, które kiedyś wydawałyby się może nieistotne, nabierają coraz większego znaczenia. Idealnym przykładem jest prawo do wizerunku. Udostępnianie zdjęć, filmów stało się przecież chlebem powszednim. Jakie warunki trzeba spełnić, aby wykorzystanie wizerunku było zgodne z prawem? Odpowiadam poniżej!

Czytając ten artykuł do końca, dowiesz się:

• Co to jest wizerunek?
• Jakie są podstawy prawne ochrony wizerunku?
• Kiedy można wykorzystać wizerunek innej osoby bez jej zgody?
• Czy możesz robić zdjęcia w parku lub na koncercie?
• Czym jest zgoda wizerunkowa?
• Co może zrobić osoba, której prawo do wizerunku zostało naruszone?

WIZERUNEK, CZYLI CO?

W polskim prawie nie znajdziemy dokładnej definicji tego terminu. Musimy zatem posiłkować się w tym zakresie doktryną i orzecznictwem, a także definicjami słownikowymi. Na tej podstawie wizerunek można interpretować jako „wygląd osoby lub rzeczy przedstawiony na rysunku, obrazie, zdjęciu” oraz „sposób, w jaki dana osoba lub rzecz jest postrzegana i przedstawiana”. Pojęcie wizerunku ma więc dwa aspekty – rozumiemy go jako fizyczne odwzorowanie wyglądu, ale także jako dobro osobiste.

Co ważne, aby wizerunek podlegał ochronie prawnej, na jego podstawie musi być możliwa identyfikacja danej osoby przez szerokie grono odbiorców. Wizerunkiem nie będzie więc np. fragment ciała lub sylwetka danej osoby.

Wizerunek to także dana osobowa!

Trzeba zauważyć, że wizerunek to także dana osobowa. Konieczne jest zatem spełnienie obowiązku informacyjnego zgodnie z RODO – nawet jeśli zgoda wizerunkowa nie jest potrzebna (więcej na ten temat poniżej). Informacje dotyczące przetwarzania danych – w tym tożsamość przetwarzającego, cel przetwarzania, podstawa prawna, odbiorcy danych i okres przechowywania – powinny być przekazane osobie, której wizerunek dotyczy, wraz z informacją o jej prawach. RODO nie będzie miało jednak zastosowania, jeśli przetwarzanie danych dotyczy czynności o charakterze osobistym lub domowym, jak np. trzymanie albumów z pamiątkowymi zdjęciami.

O RODO pisałam też TUTAJ – w kontekście polityki prywatności sklepów online. Zerknij w wolnej chwili. 🙂

Wykorzystanie wizerunku. Podstawy prawne ochrony

Można zatem powiedzieć, że wizerunek jest chroniony na aż trzech płaszczyznach:

• Kodeksu cywilnego – jako dobro osobiste
• Prawa autorskiego oraz
• RODO – jako dana osobowa.

Warto też wspomnieć o innych aktach prawnych. Ustawa Prawo prasowe reguluje publikację wizerunku osób związanych z postępowaniem sądowym lub przygotowawczym (oskarżonego, podejrzanego, świadka, pokrzywdzonego), co do zasady wymagając ich zgody. Kodeks karny natomiast określa niektóre czyny związane z wizerunkiem jako zabronione i podlegające karze. Przykład? Podszywanie się pod inną osobę poprzez wykorzystywanie jej wizerunku  w celu wyrządzenia jej szkody – to forma uporczywego nękania.

Wróćmy jednak do sedna problemu… Co musisz zrobić, aby wykorzystanie wizerunku było zgodne z prawem?

CZY MOGĘ ROBIĆ ZDJĘCIA W PARKU?

Na początku dokonajmy rozróżnienia na 2 pojęcia: utrwalanie i rozpowszechnianie wizerunku. Zasady, które omówię poniżej dotyczą tylko i wyłącznie rozpowszechniania. Odpowiadając więc na postawione wyżej pytanie: tak, możesz. Dlaczego? Ponieważ nie ma przepisów, które zakazywałyby fotografowania lub nagrywania innych osób. Nie może naruszać to jednak ich prywatności czy też nosić znamion stalkingu. Nie można też w ten sposób utrudniać działań służbom ratunkowym czy Policji. Zakazane jest nieuprawnione rozpowszechnianie wizerunku, ale samo utrwalanie co do zasady jest dozwolone.

Ok… To kiedy mogę zrobione zdjęcie wykorzystać?

Wyróżniamy 3 podstawy wykorzystywania (rozpowszechniania) wizerunku. Można powiedzieć, że dzięki nim rozpowszechnianie go staje się uprawnione. Oto one:

1. Zgoda osoby, której wizerunek rozpowszechniamy (można też zawrzeć umowę o korzystanie z wizerunku);
2. Wynagrodzenie za pozowanie;
3. Dozwolony użytek.

ZGODA NA WYKORZYSTANIE WIZERUNKU

Zacznijmy od punktu pierwszego. Art. 81 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych stawia wymóg uzyskania zgody osoby przedstawionej – np. na zdjęciu – na rozpowszechnienie jej wizerunku. Poniżej kilka uwag odnośnie samej zgody:

• Forma zgody nie jest określona prawnie, ale dobrze jest ją utrwalić. Najlepsza będzie forma pisemna.
• Brak sprzeciwu wobec utrwalenia wizerunku (np. wykonania fotografii) nie jest równoznaczny z wyrażeniem zgody na jego rozpowszechnienie. Czyli: samo to, że ktoś nie protestuje, gdy robisz zdjęcie, nie znaczy, że możesz je gdzieś udostępnić.
• Zgoda powinna być konkretna i dobrowolna. Nie można jej domniemywać. 
• Zgoda może być również odwołana, szczególnie jeśli sposób wykorzystania narusza dobra osobiste osoby, której wizerunek utrwalono – a nie przewidziała ona tego wcześniej.
• Zgoda może być też wyrażona w treści umowy o wykorzystanie wizerunku. Zazwyczaj nie jest to zbyt skomplikowany kontrakt. W niektórych przypadkach, zwłaszcza przy znanych influencerach, może być bardziej rozbudowana.

Przykład: To, że ktoś „wrzucił” swoje zdjęcie, np. na Instagrama, nie oznacza jeszcze, że możesz je dalej rozpowszechniać bez zgody tej osoby. Publikacja zdjęcia nie może być utożsamiana z wyraźną i konkretną, niedomniemaną zgodą, prawda? 🙂

Pamiętaj, że zgoda musi być wyrażona na rozpowszechnianie wizerunku:

• przez konkretny podmiot,
• przez określony czas,
• w określonym miejscu,
• w konkretnej formie,
• przez oznaczony czas.

PS Jeśli potrzebujesz zgody wizerunkowej, chętnie ją dla Ciebie przygotuję! 🙂  

WYKORZYSTANIE WIZERUNKU – KIEDY NIE POTRZEBUJESZ ZGODY NA ROZPOWSZECHNIANIE?

Polskie prawo gwarantuje ochronę wizerunku dla każdej osoby. Z tego powodu co do zasady musisz zyskać zgodę osoby, której wizerunek chcesz rozpowszechnić, o czym wspominałam już wyżej. Istnieją jednak wyjątki od tej reguły.

Wynagrodzenie za pozowanie

We wspomnianym już art. 81 prawa autorskiego czytamy:

„Rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. W braku wyraźnego zastrzeżenia zezwolenie nie jest wymagane, jeżeli osoba ta otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie.”

Dozwolony użytek

Kolejne dwa wyjątki w tym zakresie zbiorczo nazywamy „dozwolonym użytkiem”. Składają się na niego:

1. Rozpowszechnianie wizerunku osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych;
2. Rozpowszechnianie wizerunku osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza.

Wizerunek osoby powszechnie znanej

Aby można było go rozpowszechniać bez uprzedniej zgody, muszą być spełnione łącznie 2 przesłanki:

• Musi być to osoba powszechnie znana. Jak zwraca uwagę SN w jednym z orzeczeń, określenie „grono osób powszechnie znanych”, obejmuje osoby, które wprost lub w sposób dorozumiany godzą się na podawanie do publicznej wiadomości wiedzy o swoim życiu. Nie są to jednak tylko aktorzy, piosenkarze lub politycy, lecz także osoby prowadzące inną działalność, na przykład gospodarczą lub społeczną.
• Wizerunek musi być wykonany w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych. Ujawnianie wizerunku takiej osoby służy kontroli społecznej w kontekście jej działań. Poza nimi, ma ona prawo do życia prywatnego i ochrony wizerunku. Nie można więc utrwalać, a następnie udostępniać wizerunku takich osób w dowolnym momencie.

W tym kontekście warta uwagi jest sprawa byłego wicemarszałka województwa podlaskiego, Stanisława Derehajły. Można powiedzieć, że stał się popularny za sprawą memów. W tym roku ktoś postanowił jednak pójść o krok dalej i zarobić na ww. memach, sprzedając magnesy na lodówkę z jego podobizną. Były wicemarszałek postanowił w związku z tym podjąć kroki prawne, do czego ma oczywiście prawo. O tym, co może zrobić w takiej sytuacji, przeczytasz na końcu tego wpisu.

Zdjęcie tłumu i krajobrazu

Jeśli wizerunek jakiejś osoby został uwieczniony na zdjęciach lub nagraniach krajobrazu lub zgromadzenia, nie ma ona prawa do decydowania o jego rozpowszechnianiu – co do zasady. Publikowane zdjęcie lub film muszą jednak przedstawiać daną osobę jedynie jako część całości, unikając wycięć lub wyszczególnień, które umożliwiają rozpoznanie tej osoby.

OCHRONA WIZERUNKU OSÓB FIZYCZNYCH

Naruszenie prywatności poprzez wykorzystanie wizerunku bez zgody danej osoby może pociągnąć za sobą liczne negatywne skutki.

Za życia i w okresie maksymalnie 20 lat od śmierci osoby, której prawo do wizerunku zostało naruszone, na podstawie prawa autorskiego można dochodzić:

• zaniechania działania – jeśli prawo do wizerunku zostało zagrożone cudzym działaniem;
• dopełnienia czynności potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia (w razie dokonanego naruszenia) –  w szczególności złożenia publicznego oświadczenia o odpowiedniej treści i formie;
• aby sąd przyznał odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (lub – na żądanie – zobowiązał sprawcę, aby uiścił odpowiednią sumę pieniężną na wskazany cel społeczny) – jeżeli naruszenie było zawinione.

Możliwe jest również dochodzenie swoich praw na podstawie art. 24 Kodeksu cywilnego, który reguluje konsekwencje naruszeń dóbr osobistych.

WYKORZYSTANIE WIZERUNKU ZGODNIE Z PRAWEM. PODSUMOWANIE

Podsumowując, aby rozpowszechniać wizerunek zgodnie z prawem, konieczne jest uzyskanie zgody osoby, której podobiznę chcemy wykorzystać. Zgoda ta musi być konkretna i może być wyrażona w umowie. Nie dotyczy to przypadku, gdy utrwalamy wizerunek osoby powszechnie znanej w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych. Podobnie jest, gdy chodzi o utrwalanie krajobrazu lub zgromadzenia oraz przypadku pozowania za wynagrodzeniem.

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej na ten temat, chętnie porozmawiam! Napisz do mnie: kontakt@dominikakrolik.pl