Bezpieczeństwo danych w projektach AI. Jak chronić dane osobowe klientów?

Sztuczna inteligencja potrafi wiele, ale nie odzyska za Ciebie zaufania klientów, jeśli przez niewłaściwe jej wykorzystanie naruszysz ich prywatność. Nie poniesie też za Ciebie konsekwencji. Powiesz wtedy: ale to nie ja – to AI! Tylko… nikogo nie będzie to zbytnio interesować. Bezpieczeństwo danych w projektach AI to absolutna podstawa – choć jest to temat wciąż stosunkowo nowy. Szczególnie tzw. RODO w kontekście AI ma kolosalne znaczenie, ale o tym przeczytasz więcej poniżej. Podpowiem Ci też, jakie są najlepsze praktyki ochrony danych w projektach AI i dlaczego w ogóle dobrze jest wprowadzić je w życie.

Prywatność danych klientów – dlaczego ochrona danych w projektach AI jest tak ważna?

Nie muszę Cię przekonywać, że ochrona prywatności danych Twoich klientów powinna być w TOP 5 na liście Twoich priorytetów, prawda? Prowadzisz firmę. Założę się więc, że nie raz czytałeś_aś o RODO i o tym, jakie wymagania musisz spełnić w tym kontekście, by Twój biznes był legalny. (A jeśli nie, szybko zerknij TUTAJ, a potem wracaj do tego artykułu!)

Wiesz też, że nawet bez sztucznej inteligencji temat ten był… wymagający. 🙂 Nowe możliwości, które mamy, wcale nie ułatwiają sprawy. AI ma ogromny potencjał do poprawy biznesów, to fakt. Jednak przez sposób, w jaki działa, jednocześnie generuje mnóstwo zagrożeń – w tym ryzyko naruszenia prywatności danych osobowych. Trochę jak miecz obosieczny.

Sztuczną inteligencję możemy wykorzystać na wiele dobrych sposobów. Przykład? Analiza ogromnych zbiorów danych w rekordowym czasie, wykrywanie zagrożeń i luk w systemach czy anonimizacja danych – dla zapewnienia im odpowiedniej ochrony. Z jednej strony więc AI może podnieść bezpieczeństwo danych klientów. Niestety, ta sama technologia nierzadko staje się jednocześnie źródłem problemów…

Ryzyka i zagrożenia – bezpieczeństwo danych w projektach AI

Absolutnie nie chcę tutaj bawić się w „złego belfra”, który tylko straszy, co złego się wydarzy. Wiem jednak, że pewnych kwestii po prostu nie jesteśmy świadomi, dopóki ktoś nam o nich nie powie. Pozwól więc, że krótko Ci opowiem, jak to wygląda… bo jeśli AI wojujesz, od AI możesz „zginąć”.  

1. Zbierasz dane bez zgody? Możesz się przejechać.
   Jeśli Twoja firma analizuje zachowanie klientów – co kupują, gdzie klikają, gdzie są – to wszystko podlega pod ochronę danych. A AI potrafi wciągać te dane garściami. Problem? Jeśli nie masz jasnej zgody użytkowników, możesz nie tylko dostać karę, ale też stracić ich zaufanie. A tego się nie odzyskuje łatwo.
2. Profilowanie klientów? Też śliska sprawa.
   AI świetnie personalizuje oferty, ale potrafi też nieświadomie dyskryminować. Może np. wykluczać osoby tylko dlatego, że mieszkają w „niewłaściwym” regionie albo mają inny profil zakupowy. Jeśli nie kontrolujesz tego, jak algorytm tworzy profile, możesz wpakować się w kłopoty – prawne i wizerunkowe.
3. Monitorujesz pracowników? Rób to z głową.
   Jeśli wykorzystujesz AI do śledzenia aktywności zespołu, np. co robią na komputerze czy ile czasu spędzają w biurze – pamiętaj, że to też są dane osobowe. Ludzie muszą o tym wiedzieć i wyrazić zgodę. Nie chcesz przecież naruszać prywatności? Nie mówiąc już o pozostałych regulacjach w tym zakresie jak chociażby prawo pracy ;).
4. Rozpoznawanie twarzy – świetna technologia, ale także z wysokim ryzykiem.
   AI, które skanuje twarze, np. przy wejściu do biura czy w aplikacji dla klientów, przetwarza dane biometryczne. A to najwyższa liga w RODO. Brak zgody,zabezpieczeń i zgodności z AI Act? Odradzam…
5. Masz dane? Bądź gotowy na ataki.
   AI przechowuje i przetwarza mnóstwo wrażliwych danych. Dla hakerów to żyła złota. Jeśli system nie jest dobrze zabezpieczony, wyciek danych klientów jest na wyciągnięcie ręki. 

„Odgrzewany kotlet” czy regulacja wszechczasów? Czy RODO w kontekście AI jest aktualne?

RODO zostało uchwalone w 2016 roku, kiedy sztuczna inteligencja dopiero raczkowała. W tamtym czasie jej zastosowanie ograniczało się do bardzo wąskich obszarów (głównie analizy danych). Dziś AI jest w pełnym rozkwicie. Tym samym naturalnie pojawia się pytanie, czy RODO jest nadal aktualne w kontekście tak zaawansowanej technologii? 

Musisz pamiętać, że RODO absolutnie nie straciło na aktualności. Choć nie przewidziano tak intensywnego rozwoju AI, ogólne zasady tego rozporządzenia wciąż stanowią fundament ochrony prywatności.

Wytyczne RODO dla sztucznej inteligencji – o czym trzeba pamiętać? 

Oto 3 „must-have”, o których musisz pamiętać w kontekście RODO i sztucznej inteligencji. 

1. Po pierwsze, zasada minimalizacji danych. Oznacza to, że powinieneś unikać zbierania nadmiaru danych. Powinny być one zbierane w ograniczonej ilości – adekwatnie do celu ich przetwarzania. Z perspektywy AI oznacza to, że warto np. korzystać z mniejszych zbiorów danych lub wybierać tylko absolutnie niezbędne dla działania algorytmu informacje.
2. Zgoda użytkowników to kolejna istotna kwestia. Wykorzystanie AI do przetwarzania danych wymaga, by użytkownicy wyrazili jasną, dobrowolną i świadomą zgodę. Musisz więc transparentnie informować, jak będą wykorzystywać dane, a także uświadomić użytkowników nt. przysługujących im praw związanych z przetwarzaniem tych danych.
3. Prawo do bycia zapomnianym to kolejna zasada, która może być trudniejsza do wdrożenia w kontekście AI. Zwłaszcza, gdy algorytmy bazują na dużych zbiorach danych. Niemniej jednak, użytkownicy wciąż mają prawo do żądania usunięcia swoich danych. Dlatego tak ważne jest, by systemy AI były zaprojektowane w sposób umożliwiający łatwe usuwanie danych i aktualizację modeli bez zakłócania ich działania.

Oprócz tego obowiązkowo musisz zadbać o bezpieczeństwo danych – ale o tym poniżej. Pamiętaj też o odpowiedzialności organizacji! Korzystając z AI do przetwarzania danych, musisz być w stanie wykazać, że Twoje procesy są zgodne z RODO. Tutaj uratuje Cię przeprowadzanie audytów, dokumentowanie procesów oraz bieżące monitorowanie działań związanych z przetwarzaniem danych.

Zgodność projektów AI z przepisami RODO jest kluczowa, ale… mamy jeszcze AI Act!

To, czego RODO nie przewidziało, to konkretne wyzwania związane z AI. Na szczęście wkrótce „na scenie” pojawił się AI Act. Oba te akty prawne bynajmniej się nie wykluczają – są komplementarne i uzupełniają się wzajemnie.

O AI Act i obowiązkach z niego wynikających napisałam osobny artykuł. Myślę, że warto, abyś przeczytał_a go w całości, skoro interesuje Cię ochrona danych w projektach związanych z AI.

Naruszenie NDA a korzystanie z narzędzi AI. Realne ryzyko, nie hipotetyczne zagrożenie

W projektach z udziałem AI często korzystasz z różnych narzędzi: jedne są lokalne, inne chmurowe, a jeszcze inne działają na serwerach gdzieś poza Europą. I tutaj zaczyna się robić gorąco. Dlaczego?

Każde z tych narzędzi może przetwarzać dane – także te objęte NDA. Problem w tym, że kiedy wrzucasz dane do różnych modeli AI, możesz nieświadomie naruszyć postanowienia umowy o poufności. 

Co może pójść nie tak?

• Brak kontroli nad danymi – narzędzia AI działają na zewnętrznych serwerach. Przesyłając dane poufne, nie masz wpływu na to, jak są dalej przetwarzane i kto ma do nich dostęp.
• Ryzyko wycieku – dane mogą zostać zapisane w logach, wykorzystane do trenowania modeli lub przechwycone przez osoby nieuprawnione.
• Różne polityki bezpieczeństwa – każde narzędzie to inne standardy. Nie masz gwarancji, że Twoje dane są równie dobrze chronione wszędzie.
• Trudności dowodowe – ustalenie, które AI i w jakim zakresie naruszyło poufność, bywa niemal niemożliwe.

Narzędzia działające na zewnętrznych serwerach mogą być pomocne, ale bez odpowiednich zabezpieczeń stanowią poważne ryzyko naruszenia NDA. Dlatego kluczowe jest nie tylko odpowiednie sformułowanie umów, ale również edukacja zespołów i ostrożność w codziennej pracy z danymi.

Pamiętaj, że poufność nie kończy się na podpisaniu umowy. Ona zaczyna się tam, gdzie zaczyna się praktyka.

Bezpieczeństwo danych klientów zależy od Ciebie – a wyzwań masz sporo…

1. AI jest jak czarna skrzynka — a RODO chce jasnych odpowiedzi

Algorytmy, zwłaszcza te zaawansowane, potrafią być kompletnie nieczytelne (swoją drogą myślę, że czasem nawet dla ich twórców). A Ty musisz wiedzieć (i umieć wytłumaczyć), co się dzieje z danymi Twoich klientów. Skąd AI bierze dane? Jak je przetwarza? Jakie wnioski wyciąga? Jeśli nie masz na to odpowiedzi, masz problem — bo RODO wymaga pełnej przejrzystości wobec osób, których dane dotyczą.

2. Zgoda, której nikt nie rozumie

Jeśli korzystasz z danych osobowych na potrzeby AI, często potrzebujesz zgody użytkownika. Problem w tym, że jeśli Twój klient nie wie, co sztuczna inteligencja robi, to nie może świadomie się zgodzić. A nieświadoma zgoda = brak zgody. Dlatego warto zainwestować w proste, zrozumiałe komunikaty i procesy, które nie tylko zbierają zgody, ale robią to dobrze.

3. Zbierasz dane? Zbieraj tylko te, które naprawdę musisz

AI lubi dane — dużo danych. To już ustaliliśmy… A RODO mówi: minimum, które jest Ci niezbędne. I co ważne — musisz mieć plan na to, jak te dane zabezpieczyć przed wyciekiem, atakiem czy przypadkowym ujawnieniem. 

4. DPIA — czyli obowiązkowy rachunek sumienia

Jeśli Twoja AI działa na danych osobowych i może wpływać na prawa ludzi (a zwykle może), musisz zrobić tzw. ocenę skutków dla ochrony danych (DPIA). To nie formalność, to narzędzie, które pozwala zidentyfikować ryzyka i je zminimalizować, zanim wpadniesz w kłopoty.

6. Bias w danych = dyskryminacja

AI działa na podstawie danych, które jej dasz. A dane często są stronnicze. Efekt? Twój algorytm może podejmować decyzje, które są nie tylko nieetyczne, ale i niezgodne z prawem. RODO nie toleruje dyskryminacji — Ty też nie możesz. Trzeba to wyłapywać i neutralizować.

Jak zabezpieczyć dane osobowe w projektach z AI?

Możesz – a nawet musisz – stosować różne rozwiązania do ochrony prywatności w projektach AI. Bez tego ani rusz… Co jednak konkretnie zrobić, aby te dane zabezpieczyć? Jakie są najlepsze praktyki w tym zakresie?

Najprościej będzie, jeśli podzielimy je na 3 podkategorie: techniczne, organizacyjne i prawne. 

Zabezpieczenia techniczne

Zabezpieczenia techniczne stanowią fundament ochrony danych osobowych w projektach wykorzystujących sztuczną inteligencję. Szyfrowanie danych to podstawowa technika zwiększająca ich bezpieczeństwo. Dotyczy to zarówno ich przechowywania, jak i przesyłania. Możesz też zastosować szyfrowanie danych w systemach AI, o którym wspominałam na początku artykułu. Kluczowe jest także wdrożenie systemów wykrywania i zapobiegania włamaniom (IDS/IPS), które monitorują ruch sieciowy, wychwytując podejrzane działania. Regularne aktualizowanie oprogramowania i stosowanie silnych zabezpieczeń hasłowych to również podstawowe środki ochrony przed cyberatakami, o których często zapominamy. Przyda się też technika „data masking”, polegająca na maskowaniu wrażliwych danych, co uniemożliwia dostęp do nich osobom bez odpowiednich uprawnień.

Zabezpieczenia organizacyjne

Przede wszystkim mam na myśli odpowiednie zarządzanie dostępem i uprawnieniami. Dostęp do danych powinny mieć jedynie osoby, które naprawdę tego potrzebują. Opracuj polityki i procedury dotyczące ochrony danych, by zapobiec przypadkowemu lub nieautoryzowanemu ujawnieniu informacji. Regularne organizuj szkolenia dla pracowników z zakresu ochrony danych osobowych oraz świadomości cyberzagrożeń. To kluczowe, by zminimalizować ryzyko błędów ludzkich.

Dodatkowo warto zainwestować w regularne audyty ochrony danych w systemach AI, które pozwolą cyklicznie weryfikować, czy w zbiorach danych nie ma zbędnych informacji. To pomoże utrzymać zgodność z zasadą minimalizacji danych. Dobrym rozwiązaniem może być także współpraca z ekspertami, na przykład inspektorami ochrony danych, którzy pomogą w dostosowaniu rozwiązań AI do przepisów ochrony danych osobowych.

Zabezpieczenia prawne

Zabezpieczenia prawne w kontekście AI koncentrują się na zapewnieniu zgodności z przepisami, przejrzystości oraz ochronie praw użytkowników. Zgodność z RODO oraz AI Act to absolutna podstawa.

Jeśli chodzi o AI Act, pamiętaj o:

• możliwych dodatkowych obowiązkach w przypadku bardziej zaawansowanych systemów (hierarchia ryzyka),
• oznaczaniu treści AI – informuj odbiorców, że dane są generowane przez sztuczną inteligencję (np. w marketingu, obsłudze klienta)
• dokumentacji i raportowaniu – chodzi o analizę zagrożeń, audyty zgodności oraz zgłaszanie incydentów naruszeń danych
• wyjaśnialności działania systemu, który wykorzystuje się do podejmowania decyzji – unikaj „czarnych skrzynek” (black boxów), czyli modeli, których decyzji nie da się uzasadnić; system powinien umożliwiać zrozumienie, jak podejmowane są decyzje, zwłaszcza w zastosowaniach wpływających na prawa lub obowiązki osób.

W kontekście RODO z kolei:

• Zdobądź zgodę na przetwarzanie danych w systemach AI
• Informuj użytkowników o celu i zakresie przetwarzania danych (zachowaj transparentność)
• Minimalizuj zbieranie danych

Oprócz tego niezwykle ważne jest, aby już projektując systemy AI, stawiać ochronę prywatności na pierwszym miejscu, zgodnie z zasadą Privacy by Design (PbD).

Bezpieczeństwo danych w projektach AI – FAQ

1. Jakie są najlepsze praktyki ochrony danych osobowych w projektach AI

Stosowanie szyfrowania, kontrola dostępu, anonimizacja danych, regularne audyty oraz minimalizacja zbierania danych.

2. Czy systemy AI są zgodne z RODO?

Tak, pod warunkiem, że zbierasz tylko niezbędne dane, uzyskujesz zgodę użytkowników i zapewniasz prawo do bycia zapomnianym.

3. Jakie zagrożenia wiążą się z wykorzystaniem danych w projektach AI?

Ryzyko naruszenia prywatności, zbieranie danych bez zgody, nieświadome dyskryminowanie, oraz możliwość ataków hakerskich.

4. Jakie narzędzia pomagają w ochronie danych osobowych w AI?

Szyfrowanie danych, systemy wykrywania włamań, kontrola dostępu, audyty bezpieczeństwa i technika „data masking”.

Dopiero stawiasz pierwsze kroki w obszarze sztucznej inteligencji? Bardzo mnie to cieszy! Być może pomogę tym artykułem: Jak wdrożyć sztuczną inteligencję w firmie?

AI w Twojej firmie śmiga na najwyższych obrotach? Super! A czy masz pewność, że te procesy są uporządkowane? Aby się upewnić, zerknij tutaj: Polityka sztucznej inteligencji – czy musisz ją mieć?

I pamiętaj, że cały czas jestem do Twojej dyspozycji, gdybyś miał_a jakiekolwiek wątpliwości!