Prawo autorskie w Internecie, czyli prawne ABC dla początkującego twórcy
Udostępnij artykuł!
Przyznasz, że obecnie kreacja i dystrybucja treści jest łatwiejsza niż kiedykolwiek… Tym samym tzw. własność intelektualna i prawa z nią związane stają się coraz bardziej kluczowe. Jeśli dopiero zaczynasz swoją drogę twórcy internetowego, trafiłe_aś idealnie! Gdy chodzi o prawo autorskie w Internecie, można by o tym pisać i pisać… Ale po co? Oto prawne ABC dla początkującego twórcy treści, w którym znajdziesz wszystko to, co po prostu wiedzieć musisz. Miłej lektury (i nie ma za co)! 😉
WŁASNOŚĆ INTELEKTUALNA, CZYLI CO?
Własność intelektualna jest kluczowym pojęciem w świecie cyfrowym, stanowiącym fundament ochrony twórczości i innowacji. Pod tą kategorią kryją się różne formy ochrony, w tym prawa autorskie i prawa do znaków towarowych, które choć są często mylone, mają różne zastosowania i cel.
Prawa autorskie chronią oryginalne dzieła twórcze takie jak teksty, grafiki, zdjęcia oraz oprogramowanie, zapewniając twórcom wyłączność na wykorzystanie i rozpowszechnianie ich dzieł.
Z kolei prawa do znaków towarowych dotyczą słów, symboli lub obrazów, które identyfikują towary lub usługi danej firmy i odróżniają je od konkurencji. Znaki towarowe służą więc nie tyle ochronie samej treści twórczej, ile zabezpieczeniu marki przed wykorzystaniem przez inne podmioty w celach komercyjnych.
Rozumiesz już, dlaczego zatytułowałam ten wpis „Prawo autorskie w Internecie” zamiast „Własność intelektualna w Internecie”? 😉 Nie mówię oczywiście, że prawa ochronne przysługujące podmiotom, które zarejestrowały znaki towarowe, nie mają znaczenia w świecie e-commerce. (Mają i to ogromne!) Po prostu dla Ciebie – jako początkującego twórcy – ważniejsza na ten moment jest kwestia praw autorskich.
Wiem jednak, że temat znaków towarowych także mógł Cię zaciekawić, dlatego odsyłam Cię do moich poprzednich wpisów w tym zakresie:
- Rejestracja znaku towarowego w 2024 [DOFINANSOWANIE]
- Badanie czystości znaku towarowego – jak je przeprowadzić?
Bardzo możliwe, że ten też Ci się przyda: Biznes online od strony prawnej w 2024 roku
PRAWO AUTORSKIE W INTERNECIE
Znajomość podstaw, które przedstawiam poniżej, pomoże Ci uniknąć kłopotów (=nie naruszyć praw innych twórców) i walczyć o swoje (=reagować, gdy ktoś naruszy Twoje prawa). A zatem zacznijmy od początku…
Utwór
Mówiąc o prawie autorskim w Internecie, trzeba zacząć od centralnego i kluczowego pojęcia – czyli „utworu”.
Utwór to rezultat działalności twórczej, charakteryzujący się indywidualnością – bez względu na formę jego utrwalenia czy wartość artystyczną. Obejmuje to nie tylko tradycyjne dzieła, jak obrazy czy książki, ale również twórczość cyfrową, taką jak strony internetowe, artykuły na blogach, e-booki czy nawet zwykłe posty w social mediach. Utwór jest chroniony prawnie od chwili jego powstania (nawet jeśli nie jest jeszcze ukończony). Ochrona ta jest niezależna od jakiejkolwiek rejestracji (co oznacza, że nie musisz nigdzie zgłaszać, że oto teraz tworzysz e-booka i chcesz, żeby był chroniony). To wszystko daje Ci – jako twórcy – pewność ochrony Twojej pracy przed nieautoryzowanym wykorzystaniem.
Jakie prace są chronione prawem autorskim?
Prawo autorskie jest istotne dla każdego, kto publikuje treści w Internecie. Chroni różnorodne prace, od grafik, zdjęć i materiałów audio-video, przez teksty artykułów blogowych, po zwykłe posty w social mediach. Chodzi o utwory, w które został włożony indywidualny wkład twórczy. Pamiętaj, że prawo autorskie dotyczy także sfery nie-online, ale dzisiaj nie o tym. 😉
Wyjątek od ochrony prawem autorskim, czyli dozwolony użytek
Dozwolony użytek pozwala na korzystanie z chronionych prawem autorskim dzieł bez potrzeby uzyskania zgody ich twórców lub właścicieli praw autorskich, ale tylko w określonych, ograniczonych przypadkach. Jest to wyjątek od ogólnej zasady, mający na celu zrównoważenie interesów twórców z potrzebami społeczeństwa.
Istnieją dwa rodzaje dozwolonego użytku. Po pierwsze, prywatny, który odnosi się do możliwości korzystania z dzieła w ramach osobistych czy rodzinnych interakcji. Np. możesz legalnie pożyczyć książkę swojemu przyjacielowi. Po drugie, publiczny. Pozwala na korzystanie z dzieła w sytuacjach służących interesowi publicznemu. Aby jednak takie wykorzystanie było zgodne z prawem, konieczne jest podanie autora i źródła dzieła. Najczęściej stosowanym przykładem takiego użytku jest prawo cytatu, które szczegółowo omawiam poniżej.
Prawo cytatu
Jak już wspomniałam, prawo cytatu to wyjątek od ogólnej zasady tzw. monopolu autorskiego. Wprowadza je art. 29 Prawa autorskiego:
Wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów oraz rozpowszechnione utwory plastyczne, utwory fotograficzne lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym celami cytatu, takimi jak wyjaśnianie, polemika, analiza krytyczna i naukowa, nauczanie lub prawami gatunku twórczości.
Co to dokładnie oznacza? I jak je prawidłowo wykorzystać, aby nieświadomie nie naruszyć przypadkiem cudzych praw autorskich?
Z prawa cytatu możesz skorzystać przede wszystkim wtedy, gdy robisz to w jednym z ww. celów, czyli:
- Wyjaśnianie – np. gdy tłumaczysz komuś, jak coś wygląda i załączasz fotografię, aby lepiej zrozumiał to, co chcesz przekazać;
- Analiza (krytyczna i naukowa) – użycie fragmentu utworu przy pisaniu jego recenzji;
- Nauczanie – np. użycie czyjegoś dzieła podczas wygłaszania swojego wystąpienia na konferencji naukowej;
- Wykorzystanie w celach artystycznych, w ramach tzw. prawa gatunku twórczości – np. wykonanie karykatury wymaga użycia czyjegoś zdjęcia.
Prawo cytatu – jak zrobić to dobrze?
W skrócie: prawo cytatu pozwala Ci włączyć w Twoje dzieło fragmenty cudzych utworów, przy czym takie wykorzystanie musi być jasno oznaczone, aby odbiorcy rozpoznali, co jest cytatem. Koniecznie każdorazowo musisz podać autora i źródło cytowanego dzieła! Do tego nie możesz modyfikować samych fragmentów, które wykorzystujesz – muszą pozostać w swojej oryginalnej formie.
Cytat jest dopuszczalny, gdy stanowi część nowego, niezależnego utworu, który sam w sobie stanowi zamkniętą całość. Nie może naruszać normalnego korzystania z pierwotnego utworu ani godzić w interesy autora. Co istotne, cytowanie w ramach tworzenia nowego dzieła nie uprawnia do wynagrodzenia dla twórcy pierwotnego, chyba że prawo stanowi inaczej.
Prawo cytatu może być stosowane również w działalnościach komercyjnych, takich jak sprzedaż nowych dzieł zawierających cytaty. Choć pewne stanowiska w doktrynie sprzeciwiają się temu, generalnie prawo nie zabrania wykorzystywania cytatów w celach zarobkowych, o ile są spełnione wszystkie wymogi prawne dotyczące właściwego cytowania.
Domena publiczna
Na koniec jeszcze jedno ważne pojęcie – domeny publicznej. Obejmuje ona utwory, które:
- Przestały być chronione przez prawo autorskie, z powodu upływu ponad 70 lat od śmierci autora.
- Nigdy nie były chronione prawami autorskimi majątkowymi.
Co to wspomniane autorskie prawa majątkowe (i czym różnią się od niemajątkowych)? Czytaj dalej! 🙂
MAJĄTKOWE I NIEMAJĄTKOWE PRAWA AUTORSKIE
Prawa autorskie dzielą się na niemajątkowe i majątkowe, które różnią się w zakresie swoich funkcji i możliwości ich przekazywania.
Prawa niemajątkowe są niezbywalne. Oznacza to, że twórca nie może ich sprzedać, przekazać, ani z nich zrezygnować na rzecz innych osób. Mogą one obejmować:
- prawo do bycia uznawanym za autora dzieła,
- prawo do zachowania nienaruszalności utworu (tj. ochronę przed nieautoryzowanymi zmianami) oraz
- prawo do decydowania o pierwszym udostępnieniu dzieła publiczności.
Twórca może także zarządzać sposobem korzystania z dzieła, włącznie z prawem do wycofania go z obiegu, jeśli uzna to za stosowne.
Prawa majątkowe, w przeciwieństwie do praw niemajątkowych, można przekazać lub sprzedać innym osobom. Co więcej, wygasają 70 lat po śmierci autora. Te prawa umożliwiają twórcy kontrolę nad ekonomicznym wykorzystaniem jego dzieła, w tym prawo do jego kopiowania, rozpowszechniania, publicznego wykonywania oraz innych form eksploatacji. Autor może zarządzać tymi prawami za pośrednictwem umów lub licencji, które określają dozwolone sposoby używania dzieła.
LICENCJE I UMOWY – CZYLI O PRZENOSZENIU PRAW AUTORSKICH SŁÓW KILKA
Dużo na ten temat pisałam tutaj: Umowa sprzedaży utworu – co musisz o niej wiedzieć?
Jako autor możesz przenosić swoje prawa autorskie na dwa sposoby:
- Umowa o przeniesieniu praw autorskich. Jest to dokument, w którym jako twórca utworu przekazujesz swoje prawa majątkowe do utworu innemu podmiotowi, np. klientowi czy wydawcy. Takie przeniesienie oznacza, że nabywca uzyskuje prawo do kontrolowania sposobu wykorzystania dzieła i może z niego czerpać korzyści ekonomiczne. Ważne jest, abyś taką umowę zawarł_a na piśmie, gdyż brak formy pisemnej skutkuje jej nieważnością.
- Umowa licencyjna (inaczej: licencja) – w ramach tej umowy udzielasz licencji innym osobom na korzystanie z Twojego dzieła w określony sposób, ale nie przekazujesz praw majątkowych na stałe. Licencja może być wyłączna (co oznacza, że tylko jeden podmiot ma prawo korzystać z dzieła na określonych warunkach) lub niewyłączna (co umożliwia wielu użytkownikom korzystanie z dzieła równocześnie). W obu przypadkach, jako twórca zachowujesz kontrolę nad tym, jak Twoje dzieło jest używane.
PRAWO AUTORSKIE W INTERNECIE – PODSUMOWANIE
Widzisz więc, że prawo autorskie w Internecie to temat-rzeka. Mam jednak nadzieję, że po lekturze tego wpisu wiesz już mniej-więcej, na czym ono polega. Liczę, że masz też świadomość tego, na co musisz zwrócić uwagę, tworząc treści cyfrowe.
Jeśli chciałbyś_abyś o coś dopytać, pamiętaj, że zawsze możesz umówić się na konsultację ze mną. W jej trakcie rozwieję Twoje wszelkie wątpliwości: Konsultacja 60 min.
Do następnego wpisu! 😉
